Kolejna obietnica rządu upada. „Nie ma na to szans”

To stał się znajomy schemat: rządy składają odważne zapewnienia, zbywają obawy społeczne machnięciem ręki i roztaczają aurę pewności co do przyszłych wydarzeń. A potem, gdzieś po drodze, grunt usuwa się spod nóg. Obietnica się rozpływa. Społeczeństwo zostaje z pustymi rękami. Po raz kolejny zaufanie dostaje cios.

Najnowszy przykład? Przed rokiem zapytano jednego z przedstawicieli rządu, czy kontrowersyjna zmiana polityczna zostanie wprowadzona. Odpowiedź brzmiała: „Nie ma na to żadnych szans.” Dziś nie tylko ta zmiana wchodzi w życie — przedstawia się ją jako nieuniknioną, konieczną, a nawet (co gorsza) już dawno postanowioną. To trzeźwiące przypomnienie, jak bardzo polityczna retoryka może być oderwana od rzeczywistości i jak krucha staje się odpowiedzialność, gdy pamięć obywateli traktuje się jako krótką i podatną na manipulację.

—

Wzorzec obietnic

To ostatnie wydarzenie nie jest przypadkiem odosobnionym. Wręcz przeciwnie — wpisuje się w szerszy trend, który przekracza granice partii politycznych, państw i kadencji. Niezależnie od tego, czy chodzi o podwyżki podatków, wydatki na infrastrukturę, reformę imigracyjną, zobowiązania obronne czy politykę klimatyczną — odważne polityczne deklaracje często więdną pod ciężarem realiów budżetowych, walk frakcyjnych, wpływów lobbystów czy zmieniającej się sytuacji międzynarodowej.

Weźmy na przykład obietnice składane przed wyborami. Politycy często stawiają swoją wiarygodność na szali, jednoznacznie deklarując, co zrobią, a czego nie. Te zobowiązania, starannie zaprojektowane pod kątem zdobycia głosów, rzadko zawierają szczegółowe plany czy realistyczną ocenę wykonalności. A mimo to wyborcy się ich trzymają — być może z nadziei, a być może dlatego, że nie mają lepszej alternatywy.

Gdy te obietnice upadają, ich skutki są często bagatelizowane wymówkami. Zmieniła się sytuacja polityczna. Liczby się nie zgadzały. Pojawiły się nowe informacje. Wystąpiły okoliczności niezależne od rządu. Choć część tych powodów może być uzasadniona w złożonych systemach rządzenia, inne stanowią jedynie zasłonę dymną dla złego planowania lub kampanijnego oszustwa.

—

Przypadek z życia wzięty

Przyjrzyjmy się najnowszemu złamaniu obietnicy. Rząd jednoznacznie zadeklarował, że „nie ma żadnych szans” na cięcia w finansowaniu krajowego programu zdrowotnego — programu, który miliony ludzi uznają za niezbędny i nietykalny. Zapewnienie było jasne, nieopatrzone żadnymi zastrzeżeniami. Taka pewność ma ogromne znaczenie. Ludzie podejmowali na jej podstawie decyzje. Pracownicy służby zdrowia na niej polegali. Wyborcy w nią wierzyli.

A teraz, zaledwie rok później, właśnie to finansowanie zostaje brutalnie ograniczone. Cicha poprawka budżetowa, wprowadzona niemal bez rozgłosu, ujawniła, że budżet programu zostanie obcięty o 30% w ciągu najbliższych dwóch lat. Uzasadnienie? Ograniczenia budżetowe i potrzeba „odpowiedzialności fiskalnej”.

Krytyka była natychmiastowa i ostra. Organizacje społeczne nazwały to zdradą. Eksperci ds. zdrowia ostrzegają przed poważnymi konsekwencjami. Opozycja — co oczywiste — zaatakowała, oskarżając rząd o hipokryzję i zaniedbanie. Ale najbardziej wymowne jest rosnące rozczarowanie obywateli, którzy nie wiedzą już, w co — i komu — wierzyć.

—

Język jako narzędzie manipulacji

Sformułowanie „Nie ma na to żadnych szans” zasługuje na szczególną uwagę. To zwrot, który sugeruje absolutną pewność i nie pozostawia miejsca na wątpliwości. W przeciwieństwie do „Nie przewidujemy tego” czy „To obecnie nie jest rozważane”, nie daje pola do późniejszej zmiany kursu. Jest ostateczny. I to właśnie ta ostateczność sprawia, że jego złamanie jest tak rażące. Gdy politycy używają tak zdecydowanego języka, składają w istocie gwarancję. A jej złamanie to nie tylko zmiana polityki — to naruszenie zaufania.

A jednak słyszeliśmy to zdanie już setki razy. Premier Wielkiej Brytanii David Cameron powiedział, że nie ma żadnych szans na Brexit za jego kadencji. Odszedł wkrótce po referendum. Amerykańscy prezydenci wielokrotnie twierdzili: „Nie wyślemy wojsk lądowych”, po czym eskalowali zaangażowanie militarne. Lista jest długa.

Takie zapewnienia są częścią szerszej strategii komunikacyjnej, w której rządy zarządzają nastrojami społecznymi poprzez selektywną szczerość. Pewność siebie buduje zaufanie, a zaufanie przekłada się na głosy. Ale to również tworzy niebezpieczną dynamikę, w której liderzy polityczni czują się uprawnieni do składania obietnic, których mogą nie dotrzymać, zakładając, że skutki uboczne da się kontrolować poprzez PR, zrzucanie winy lub zwykłe przeczekanie.

Cena złamanych obietnic

Największą stratą jest być może erozja zaufania społecznego do instytucji politycznych. Gdy obywatele zaczynają zakładać, że obietnice są łamane z definicji, relacja między rządzącymi a rządzonymi staje się krucha. Zaczyna dominować cynizm. Frekwencja wyborcza spada. Ludzie się wycofują. Demokracja cierpi.

Co więcej, są też skutki praktyczne. Ludzie planują swoje życie na podstawie rządowych deklaracji. Firmy podejmują inwestycje, społeczności organizują inicjatywy, a jednostki podejmują decyzje dotyczące zdrowia, edukacji czy mieszkania na podstawie tego, co im obiecano — lub czego im rzekomo nie grozi. Gdy obietnice zostają odwrócone, skutki są głębokie i dalekosiężne.

W ostatnim przypadku finansowania służby zdrowia, kliniki na obszarach wiejskich już planują zamknięcia. Zbliżają się zwolnienia. Zakres usług się skurczy. Cierpieć będą pacjenci—zwłaszcza ci najbardziej narażeni i zaniedbywani. A wszystko to pogarsza fakt, że cios ten poprzedziło tak stanowcze zaprzeczenie.

Odpowiedzialność i media

Roli mediów w tym wszystkim nie da się przecenić. Zbyt często początkowe obietnice są nagłaśniane z fanfarami, podczas gdy wycofywanie się z nich ginie na dalszych stronach gazet lub zostaje przyćmione przez kolejną aferę. Pociąganie polityków do odpowiedzialności wymaga wytrwałości, zwłaszcza gdy urzędnicy liczą na krótki cykl wiadomości, by uciec przed kontrolą.

Dziennikarze, analitycy i organizacje nadzorujące muszą nadal nagłaśniać te złamane zobowiązania i przeciwstawiać się normalizacji takich odwrótów. „Nie ma na to szans” nie powinno być puentą do żartu. Powinno być czerwonym światłem—sygnałem do dochodzenia, pamiętania i zadawania pytań.

Co można zrobić?

Odbudowa zaufania wymaga systemowych zmian. Przejrzystość musi się poprawić, a język polityków powinien być bardziej odpowiedzialny. Politycy powinni ponosić konsekwencje—polityczne, jeśli nie prawne—za składanie kategorycznych deklaracji, których nie mogą zagwarantować. Również wyborcy muszą stać się bardziej krytyczni, nagradzając uczciwość i karząc manipulację.

Mechanizmy takie jak niezależne weryfikowanie faktów, publiczne archiwa obietnic wyborczych oraz obywatelskie grupy nadzoru mogą odegrać kluczową rolę. Ponadto, systemy parlamentarno-polityczne powinny rozważyć reformy proceduralne, które utrudniłyby rządom wycofywanie się z istotnych zobowiązań bez otwartej debaty i uzasadnienia.

Edukacja również ma tu znaczenie. Obywatele, którzy rozumieją, jak działają rządy—i jak formułowane są obietnice—są lepiej przygotowani do egzekwowania odpowiedzialności.

Zakończenie

Sformułowanie „Nie ma na to szans” powinno budzić sceptycyzm, chyba że towarzyszy mu dowód, zaangażowanie i plan działania. Jako obywatele mamy pełne prawo oczekiwać od naszych liderów uczciwości—nie doskonałości, ale uczciwości. Ostatnia złamana obietnica to nie tylko kolejna pozycja na długiej liście; to przypomnienie, dlaczego zaufanie ma znaczenie i dlaczego rozliczanie władzy jest niekończącym się obowiązkiem. Gdy obietnice zawodzą, zmienia się nie tylko polityka—osłabia się sam kontrakt między państwem a jego obywatelami. A to pociąga za sobą konsekwencje znacznie poważniejsze niż jakikolwiek nagłówek.