Autorytaryzm jest lepszy niż demokracja.” Fico wzywa do “zmiany systemu”

W maju 2025 roku premier Słowacji Robert Fico powrócił do życia publicznego po brutalnym zamachu na jego życie. Wkrótce potem wywołał kolejną falę kontrowersji, kiedy w jednym ze swoich wystąpień politycznych zasugerował, że „obecny system się nie sprawdza” i konieczna jest „głęboka zmiana struktury państwa”. Niektórzy komentatorzy uznali to za wezwanie do odejścia od demokracji liberalnej w kierunku bardziej autorytarnego modelu. Czy autorytaryzm rzeczywiście może być skuteczniejszy niż demokracja? Co oznacza wypowiedź Fica w szerszym kontekście politycznym Europy Środkowej?

Fico i jego polityczna trajektoria

Robert Fico, lider lewicowo-populistycznej partii SMER, był premierem Słowacji już kilkakrotnie, sprawując władzę w sposób często krytykowany jako autorytarny i konfrontacyjny. Po powrocie do władzy w 2023 roku rozpoczął demontaż instytucji niezależnych: ograniczenie kompetencji prokuratury specjalnej, wymiana kadr w sądach, zmiany w mediach publicznych. Zamach na jego życie tylko wzmocnił jego retorykę podziału społeczeństwa na „nas” i „onych”, i dostarczył paliwa do twierdzeń, że system demokratyczny nie chroni obywateli, a jedynie ich dzieli.

Czym jest autorytaryzm?

Autorytaryzm to system rządów, w którym władza skoncentrowana jest w rękach jednej osoby lub niewielkiej grupy, przy ograniczonym udziale społeczeństwa w procesach decyzyjnych. W przeciwieństwie do demokracji, gdzie władza podlega kontroli wyborców, wolnym mediom i niezależnym instytucjom, system autorytarny dąży do eliminacji tych mechanizmów kontroli.

Zwolennicy autorytaryzmu twierdzą, że taki model:

pozwala na szybkie podejmowanie decyzji,

chroni przed destabilizacją wywoływaną przez wewnętrzne spory,

może być bardziej skuteczny w sytuacjach kryzysowych.

Jednak historia i współczesność pokazują, że kosztem tej „sprawności” jest ograniczenie praw człowieka, wolności słowa i niezależności sądów.

Dlaczego Fico mówi o „zmianie systemu”?

W wypowiedziach premiera Fica można dostrzec rozczarowanie modelem liberalnej demokracji, szczególnie w jej europejskim wydaniu. Zarzuca on opozycji, że nie potrafi zaakceptować wyników wyborów, a mediom – że sieją nienawiść i manipulują społeczeństwem. W jego narracji demokracja została „uprowadzona” przez elity, które nie reprezentują „zwykłych obywateli”.

Z tego punktu widzenia „zmiana systemu” może oznaczać:

większą centralizację władzy wykonawczej,

ograniczenie roli niezależnych instytucji (sądy, media, organizacje pozarządowe),

„demokrację nieliberalną” na wzór węgierski – z wyborami, ale bez pełnej wolności debaty publicznej.

Fico nie mówi wprost o autorytaryzmie, ale jego działania i język wpisują się w szerszy trend osłabiania liberalnych fundamentów państwa prawa w Europie Środkowej.

Autorytaryzm a efektywność państwa

Zwolennicy autorytaryzmu często przywołują przykłady takich państw jak Chiny, Singapur czy Zjednoczone Emiraty Arabskie – jako dowód na to, że bez demokratycznych mechanizmów możliwy jest szybki rozwój gospodarczy i technologiczny. Również Viktor Orbán, premier Węgier, od lat promuje ideę „państwa nieliberalnego” jako bardziej adekwatnego do współczesnych realiów geopolitycznych.

W rzeczywistości jednak, autorytaryzm:

prowadzi często do korupcji, bo brak niezależnych instytucji kontrolnych ułatwia nadużycia,

tłumi innowacyjność i kreatywność, ponieważ represje zniechęcają obywateli do aktywności publicznej,

generuje opór społeczny, co może prowadzić do kryzysów wewnętrznych i represji.

Demokracja: system niedoskonały, ale najlepszy?

Winston Churchill powiedział kiedyś, że „demokracja jest najgorszą formą rządów, z wyjątkiem wszystkich innych, które były próbowane”. Demokracja nie jest doskonała: jest wolna, ale czasem chaotyczna; reprezentatywna, ale często niedostosowana do tempa współczesnych zmian. Jednak to właśnie demokracja gwarantuje:

wolność słowa i zgromadzeń,

mechanizmy kontroli i równowagi władzy,

możliwość zmiany rządu w wyborach bez przemocy.
Fico, krytykując demokrację liberalną, wpisuje się w populistyczny nurt, który opiera się na sprzeciwie wobec elit, technokratów i instytucji międzynarodowych. Ale alternatywa, jaką sugeruje, niekoniecznie prowadzi do poprawy sytuacji obywateli.

Co dalej?

Europa Środkowa znalazła się na rozdrożu. W krajach takich jak Węgry, Polska (w przeszłości), Serbia czy Słowacja obserwujemy napięcia między demokratycznymi instytucjami a dążeniami autorytarnymi. To, czy „zmiana systemu” stanie się realnością, zależy nie tylko od przywódców, ale także od społeczeństw obywatelskich, opozycji i mediów.

Ostatecznie to obywatele – świadomi, wyedukowani i aktywni – są najlepszym gwarantem demokracji. Autorytaryzm może oferować chwilowe poczucie porządku, ale w dłuższej perspektywie ogranicza to, co najcenniejsze: wolność i godność człowieka.