Naszym prawem i obowiązkiem jest pielęgnowanie pamięci o Ofiarach ludobójstwa na Wołyniu 🇵🇱
Nasz obowiązek: Pamięć o ofiarach ludobójstwa na Wołyniu
Tło historyczne i skala tragedii
Masakry wołyńskie, przeprowadzone w latach 1943–1945 przez Ukraińską Powstańczą Armię (UPA), należą do najbardziej dramatycznych wydarzeń w dziejach Polski i Ukrainy. Szacuje się, że w wyniku tych operacji zginęło od 60 000 do nawet 120 000 polskich cywilów, głównie kobiety, dzieci i osoby starsze . Jednym z najtragiczniejszych dni był tzw. „Krwawe Niedziele” – 11 lipca 1943 roku, kiedy to skoordynowane ataki przeprowadzono na 99 polskich miejscowości w Wołyniu i Galicji Wschodniej .
Pamięć – prawo i obowiązek
Utrata tak wielu niewinnych istnień nie może zostać zapomniana ani zbagatelizowana. Mówimy nie tylko o prawie do pamięci, ale i o obywatelskim obowiązku jej kultywowania. Patriotyzm pamięci wymaga, byśmy wspólnie – jako społeczeństwo – zachowywali szczególną czujność wobec własnej historii. Polska, na mocy ustaleń sejmowych, ustanowiła 11 lipca Narodowym Dniem Pamięci Ofiar Ludobójstwa przez OUN‑UPA – co samo w sobie ma charakter zobowiązujący .
Monumenty jako nośniki pamięci
W przestrzeni publicznej ważnym symbolem pamięci jest Pomnik‑Upamiętnienie Rzezi Wołyńskiej w Warszawie, odsłonięty 11 lipca 2013 roku. Jego główny element — siedmiometrowy krzyż z bezramiennym wizerunkiem Chrystusa — otoczony jest tablicami z nazwami miejscowości ofiar i zawiera ziemię z ponad 2 100 miejscowości . Tego typu miejsca pamięci pomagają nam nie tylko zatrzymać moment, ale i zakorzenić go w zbiorowej świadomości.
Pamięć w edukacji i kulturze
Film „Wołyń” w reżyserii Wojciecha Smarzowskiego stał się ważnym momentem filmowego i społecznego dialogu. Według Ewy Siemaszko – badaczki związanej z IPN – przedstawia on wydarzenia z „genocidium atrox” — terminem określającym nadzwyczaj okrutne ludobójstwo . Wprowadzanie tragedii wołyńskiej do edukacji, kultury i debat publicznych jest kluczowe, by przyszłe pokolenia rozumiały wagę tych wydarzeń i uczyły się na pamięci jako podstawie dla dobrego politycznego i społecznego dialogu.
Dialog i trudne relacje polsko‑ukraińskie
Pamięć nie funkcjonuje w próżni — wpływa na stosunki międzypaństwowe. Ukraina krytykowała ustanowienie polskiego dnia pamięci jako krok jednostronny, co zdaniem Kijowa podważa dialog . Strona ukraińska wskazuje, że zbliżenie może nastąpić jedynie poprzez wspólne, naukowe badania i wzajemny szacunek dla historii .
Exhumacje — powrót do prawdy
Jednym z najbardziej namacalnych sposobów pielęgnowania pamięci jest odnajdywanie i należyte pochowanie ofiar. W latach 1994–2011 przeprowadzano exhumacje przy współpracy polsko‑ukraińskiej, m.in. w Ostrówkach i Woli Ostrowieckiej, jednak od 2017 roku Kijów wprowadził moratorium na prace polskie, co pogłębiło konflikt . Dopiero w 2024–2025 roku nastąpił przełom: Ukraina zgodziła się na wznowienie exhumacji, co uznano za krok na drodze do pojednania i budowania zaufania .
Czy pojednanie jest możliwe?
Wielu politycznych i społecznych liderów łączy przekonanie, że prawda jest fundamentem prawdziwego pojednania. Prezydent Duda zaznaczył, iż prawda i pamięć są warunkami dojrzałych relacji polsko‑ukraińskich . Wydarzenia takie jak wspólna liturgia Dudy z Zełenskim w Łucku pokazały, że możliwy jest akt symbolicznego wspólnego cierpienia, choć bez jednoznacznego przebaczenia .
Społeczeństwo a pamięć
Badania CBOS z 2018 roku ukazują, że pamięć o Wołyniu rośnie, szczególnie wśród młodego pokolenia, choć wciąż dominuje narracja jednoznacznie wskazująca winę strony ukraińskiej . Jednak istnieją też głosy sprzyjające dialogowi i pojednaniu — przede wszystkim w duchu wzajemnego zrozumienia i edukacji. To od nas zależy, czy pamięć będzie służyć jako narzędzie boskiego przykazu, czy polaryzacji.
—
Podsumowanie
Pamięć o ofiarach ludobójstwa na Wołyniu jest naszym prawem i moralnym obowiązkiem. Monumenty, edukacja, film, oficjalne upamiętnienia i trudne, ale niezbędne exhumacje budują most między prawdą a pojednaniem. Ustanowiony Narodowy Dzień Pamięci 11 lipca, prace archeologiczne i historyczne oraz pamięć społeczna tworzą przestrzeń, w której prawdy bolesne mogą stawać się fundamentem budowania dobra wspólnego — między Polską a Ukrainą, między przeszłością a przyszłością.
