„Minister Sprawiedliwości Polski reaguje na przełomowy wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE”

Na początku września 2025 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) orzekł, że izba Sądu Najwyższego Polski — tzw. „izba nadzorcza” (utworzona pierwotnie przez poprzedni rząd) — „nie jest niezależnym i bezstronnym sądem ustanowionym zgodnie z prawem”. W konsekwencji jej orzeczenia powinny być uznawane za „nieważne”. Decyzja ta ma szerokie implikacje: izba nadzorcza zajmowała się rozpatrywaniem różnych spraw, w tym cywilnych — czasem pozornie błahych — ale także kwestii o znaczeniu systemowym, takich jak zatwierdzanie wyników wyborów. Poprzez unieważnienie wcześniejszych orzeczeń TSUE skutecznie ponownie otworzył wiele spraw i podważył legalność decyzji podejmowanych przez tę izbę. To podkreśla szersze prawne wyzwanie: setki, a może tysiące sędziów powołanych w ramach kontrowersyjnego systemu od 2018 roku uznano za nieposiadających legitymacji zgodnie z prawem UE. W skrócie: decyzja TSUE dotyczy nie tylko spraw o dużym znaczeniu publicznym, ale fundamentów architektury sądownictwa w Polsce, podważając wcześniejsze orzeczenia i wymuszając kompleksową rewizję powołań sędziowskich, wcześniejszych wyroków i zaufania instytucjonalnego.

Jako nowy minister sprawiedliwości (i prokurator generalny), Waldemar Żurek przyjął orzeczenie z aprobatą. Opisał je jako „niezmiernie ważne dla nas wszystkich”, mówiąc, że potwierdza ono, iż „osoby, które nie posiadają statusu [sędziów], wciąż zasiadają w Sądzie Najwyższym”. Żurek przedstawił decyzję jako decydujące potwierdzenie słuszności swoich działań: dowód na to, że wcześniejsze reformy poprzedniego rządu podważyły zasadę praworządności i że przywrócenie legitymacji sądownictwa wymaga teraz poważnych, strukturalnych działań. W jego słowach: „musimy wreszcie uporządkować sprawy”.

Jego ministerstwo rozpoczęło przygotowywanie propozycji uregulowania statusu sędziów, których powołania uznano teraz za niezgodne z prawem. Zgodnie z planami może to obejmować ponowne przeprowadzanie konkursów sędziowskich na wszystkie stanowiska obsadzone w ramach kwestionowanego systemu od 2018 roku. Ponadto Żurek podkreślił odpowiedzialność: ostrzegł, że „ci, którzy zakładają togę wiedząc, że nie są [sędziami], będą musieli z własnej kieszeni pokryć odszkodowania”, które Polska ma wypłacić na mocy decyzji europejskich sądów. Wykorzystał również orzeczenie do zaakcentowania szeroko pojętych reform instytucjonalnych, przedstawiając wyrok jako punkt zwrotny, po którym system sądowniczy może zostać odbudowany na podstawie prawowicie powołanych sędziów. Podsumowując: reakcja Żurka jest stanowcza i ambitna. Postrzega decyzję TSUE nie tylko jako kwestię prawną, ale jako historyczną okazję do przeprowadzenia gruntownej reformy wymiaru sprawiedliwości i przywrócenia — jego zdaniem — praworządnego, przejrzystego i wiarygodnego systemu.

Pomimo aprobaty Żurka, nie wszyscy są przekonani — wielu przedstawicieli opozycji prawdopodobnie zareaguje sceptycznie lub wręcz odrzuci proponowane działania. Wstępne linie krytyki już się kształtują. Na początku 2025 roku Żurek przedstawił tzw. „ustawę o praworządności”, mającą na celu uregulowanie statusu sędziów powołanych po marcu 2018 roku. W ramach planu około 1200 sędziów miałoby zostać przywróconych do poprzednich stanowisk — lecz następnie musieliby ponownie ubiegać się o te same funkcje w ramach kolejnych konkursów. Projekt ten spotkał się z ostrą krytyką. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich określiło go jako „wewnętrznie niespójny”, argumentując, że opiera się na błędnym założeniu, iż sędziowie powołani po 2018 roku „w ogóle nie byli sędziami według prawa, w tym Konstytucji”. Krytycy twierdzą, że takie masowe przywrócenia i odwołania — potencjalnie setek lub tysięcy sędziów — mogłyby podważyć niezależność sądownictwa, naruszyć zasady sprawiedliwego procesu i proporcjonalności, a także narażać sędziów na szkodę reputacyjną. Dlatego, choć decyzja TSUE może uzasadniać podstawy prawne, niektóre środowiska opozycyjne postrzegają ustawę Żurka jako nadmierną i niebezpieczną — wymianę jednej formy niestabilności na inną.

Kolejnym punktem spornym jest niedawny ruch Żurka w celu przywrócenia ręcznego przydzielania spraw — odejście od losowego przydzielania spraw na rzecz przydzielania przez kierownictwo sądów. Krytycy twierdzą, że zwiększa to koncentrację władzy w rękach politycznie powołanych kierowników sądów. Przedstawiciele opozycji ostrzegają, że podważa to niezależność sądownictwa i grozi upolitycznieniem przydziału spraw i wyroków. Zwolennicy poprzedniego systemu argumentują, że losowy przydział miał na celu zapobieganie wpływom zewnętrznym i zapewnienie bezstronności. Wobec tych obaw partie opozycyjne prawdopodobnie nie zaakceptują narracji Żurka bezkrytycznie. Dla nich wyrok TSUE może być sukcesem prawnym — ale nie usprawiedliwia tego, co postrzegają jako daleko idącą, politycznie motywowaną reformę, która mogłaby utrwalić nowe formy kontroli.

Nawet wśród tych, którzy generalnie popierają oczyszczenie wymiaru sprawiedliwości, istnieją wątpliwości co do tego, w jaki sposób — i czy w ogóle — proponowane reformy Żurka będą realizowane zgodnie z konstytucją i standardami UE. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę, że ustawa Żurka narusza zasady pewności prawa: retroaktywna zmiana statusu sędziów i automatyczne unieważnianie niektórych decyzji mogłoby doprowadzić do chaosu w przewidywalności i stabilności systemu prawnego. Ponadto niektórzy twierdzą, że ustawa i związane z nią zmiany regulacyjne — w tym zasady przydziału spraw — mogą naruszać krajowe normy konstytucyjne i międzynarodowe standardy. W efekcie członkowie opozycji mogą nadal kwestionować reformy ministerstwa — drogą prawną, politycznym naciskiem lub poprzez mobilizację opinii publicznej.

Decyzja TSUE jest czymś więcej niż wyłącznie rozstrzygnięciem technicznym: uderza w serce systemowego kryzysu sądownictwa, który narastał w Polsce od lat. Poprzez uznanie orzeczeń kluczowej izby Sądu Najwyższego za nieważne, wyrok retroaktywnie podważa ogromną część wcześniejszych decyzji sądowych. Dla obywateli, przedsiębiorstw, stron postępowania i instytucji wprowadza to wysoki poziom niepewności prawnej: umowy, wyroki sądowe, tytuły własności, decyzje administracyjne — wiele z nich może teraz podlegać zakwestionowaniu. Tworzy to społeczne i gospodarcze efekty falowe wykraczające poza sądy. Dla rządu kierowanego przez ministra Żurka orzeczenie stanowi okazję do odbudowy systemu sądowniczego na fundamentach, które uznaje się za prawowite. Jeśli proponowane reformy zostaną wprowadzone w sposób dokładny i przejrzysty, mogą przywrócić zaufanie do sądów i lepiej dostosować Polskę do standardów prawnych UE. Jednak dla tych, którzy obawiają się upolitycznienia i koncentracji władzy, te same reformy mogą wprowadzić nową formę niepewności prawnej — potencjalnie wymieniając jedną formę niestabilności na inną. Dla opozycji i wielu ekspertów prawnych pozostaje zasadnicze pytanie: czy jakiekolwiek przywrócenia i restrukturyzacje — zwłaszcza na skalę, jaką przewiduje Żurek — mogą zostać przeprowadzone bez naruszania niezależności sądownictwa, pewności prawa i gwarancji konstytucyjnych?

Wobec silnych reakcji po obu stronach, kilka scenariuszy wydaje się prawdopodobnych. Partie opozycyjne mogą kwestionować „ustawę o praworządności” Żurka i powiązane przepisy — składając skargi konstytucyjne, mobilizując opinię publiczną lub poszukując wsparcia krajowych i międzynarodowych organów prawnych. Rząd może działać powoli — powtarzając konkursy, przydzielając ponownie sędziów, reorganizując sądy — aby uniknąć reakcji prawnej. Jednak każdy krok może zostać zakwestionowany, tworząc przedłużającą się niepewność. Wobec wewnętrznej i zewnętrznej presji rząd może zmienić ustawę w celu uwzględnienia obaw dotyczących proporcjonalności, przejrzystości i pewności prawa. Może to obejmować zabezpieczenia chroniące zasady praworządności, jednocześnie uwzględniając dziedzictwo niekonstytucyjnych powołań. Jeśli reformy zostaną wdrożone zbyt zdecydowanie lub bez szerokiej zgody, wymiar sprawiedliwości może się podzielić. Niektórzy sędziowie mogą się opierać, liczba spraw cywilnych może wzrosnąć, a zaufanie publiczne do sądów może spaść — podważając główny cel, jakim jest przywrócenie legitymacji.

Przyjęcie przez Waldemara Żurka orzeczenia TSUE podkreśla, jak istotna jest ta decyzja: dla niego i jego ministerstwa jest to moralne i prawne potwierdzenie słuszności działań, oferujące szansę naprawy wieloletniego kryzysu sądownictwa. Jednak droga przed nimi jest trudna. Same środki mające na celu przywrócenie praworządności mogą wprowadzić niepewność prawną — i wywołać szeroką dezaprobatę wśród opozycji, środowisk prawniczych oraz obywateli zaniepokojonych niezależnością sądów i stabilnością instytucji. W wielu aspektach wyrok TSUE nie jest końcem — lecz początkiem: początkiem nowego rozdziału w życiu prawnym i politycznym Polski. To, czy doprowadzi do prawdziwej reformy, kompromisu, czy dalszego kryzysu, będzie zależało od sposobu jego wdrożenia i od tego, ile zaufania i legitymacji uda się odbudować nowemu systemowi.