Polska może stanąć w obliczu pierwszego pozwu dotyczącego zarodka wykorzystanego rzekomo bez zgody ojca.

Polska może stanąć w obliczu pierwszego pozwu dotyczącego zarodka wykorzystanego rzekomo bez zgody ojca

Sprawa, która może wstrząsnąć fundamentami polskiego systemu prawnego i bioetyki, powoli zaczyna wychodzić na światło dzienne. Chodzi o potencjalnie pierwszy w Polsce pozew, w którym mężczyzna zarzuca klinice leczenia niepłodności oraz byłej partnerce, że zarodek stworzony z jego nasienia został wykorzystany do zapłodnienia in vitro bez jego wiedzy i zgody. Jeśli zarzuty okażą się prawdziwe, może to oznaczać nie tylko poważne konsekwencje dla osób zaangażowanych, ale także konieczność rewizji przepisów regulujących procedury medyczne związane z reprodukcją wspomaganą.

Tło sprawy

Według nieoficjalnych informacji, mężczyzna, którego tożsamość pozostaje nieujawniona, miał przed laty poddać się procedurze pobrania nasienia w celu zamrożenia go i przechowania w jednej z prywatnych klinik leczenia niepłodności. Mężczyzna i jego partnerka planowali wówczas wspólne potomstwo, jednak ich związek rozpadł się zanim doszło do transferu zarodków.

Jak twierdzi pokrzywdzony, nigdy nie wyraził zgody na późniejsze użycie materiału genetycznego po zakończeniu relacji z kobietą. Mimo to kobieta miała rzekomo wykorzystać zarodek i przejść przez procedurę in vitro – co ostatecznie doprowadziło do narodzin dziecka. Mężczyzna dowiedział się o sprawie dopiero po czasie, a według źródeł rozważa obecnie pozew cywilny, a być może także karny – zarówno przeciwko klinice, jak i byłej partnerce.

Wątpliwości prawne i etyczne

W polskim prawie nie istnieją jeszcze jednoznaczne przepisy regulujące sytuacje, w których materiał genetyczny jednej ze stron zostaje użyty bez jej zgody po zakończeniu związku. Ustawa o leczeniu niepłodności z 2015 roku mówi wyraźnie, że do każdej procedury zapłodnienia pozaustrojowego wymagana jest pisemna zgoda obojga partnerów. Jednak praktyka pokazuje, że nie wszystkie kliniki rygorystycznie przestrzegają tych zasad.

Eksperci podkreślają, że jeśli sąd uzna, iż doszło do użycia zarodka bez zgody biologicznego ojca, może to otworzyć drogę do pierwszego w Polsce precedensu prawnego w tej dziedzinie. Sprawa ta może również skłonić ustawodawców do bardziej szczegółowego uregulowania procedur związanych z przechowywaniem i użyciem materiału genetycznego.

– To bardzo delikatna i jednocześnie fundamentalna sprawa – mówi dr Anna Nowicka, bioetyczka i prawniczka specjalizująca się w prawie medycznym. – Chodzi tu nie tylko o prawo do decydowania o własnym ciele, ale także o fundamentalne zasady zgody i zaufania wobec instytucji medycznych.

Potencjalne konsekwencje

Jeśli pozew zostanie złożony i sąd uzna winę kliniki lub kobiety, konsekwencje mogą być bardzo poważne. Przede wszystkim pojawia się pytanie, czy dziecko poczęte w ten sposób może być uznane za „owoc czynu bezprawnego” – co budzi ogromne kontrowersje moralne i prawne.

Mężczyzna może ubiegać się o odszkodowanie, zadośćuczynienie, a być może nawet o pozbawienie kobiety wyłącznej opieki nad dzieckiem – choć takie działania mogłyby wywołać jeszcze większe kontrowersje społeczne. Możliwe jest także, że klinika zostanie pociągnięta do odpowiedzialności za naruszenie procedur oraz nieuprawnione wykorzystanie materiału genetycznego.

Niektórzy eksperci sugerują, że sprawa może być porównywana do przypadków kradzieży komórek jajowych lub nasienia, które miały miejsce w innych krajach. W Wielkiej Brytanii, Niemczech i USA zdarzały się już sytuacje, w których sądy musiały rozstrzygać podobne dylematy.

Społeczny odbiór

W mediach społecznościowych sprawa wywołała już burzliwą dyskusję. Część internautów staje po stronie mężczyzny, podkreślając jego prawo do decydowania o ojcostwie oraz sprzeciw wobec wykorzystania jego materiału genetycznego bez zgody. Inni natomiast wskazują na dobro dziecka jako nadrzędną wartość oraz przypuszczają, że sprawa może być wynikiem prywatnych porachunków między byłymi partnerami.

Wielu komentatorów zwraca także uwagę na lukę w polskim systemie prawnym – brak mechanizmów zabezpieczających mężczyzn w przypadku rozstania oraz niewystarczające kontrole w klinikach in vitro.

Głos ekspertów

– Kliniki mają obowiązek uzyskiwać zgodę od obu stron przed każdą procedurą zapłodnienia pozaustrojowego, bez względu na to, czy para jest nadal razem czy nie – mówi prof. Marek Rogowski, specjalista ginekologii i rozrodu wspomaganego. – Jeśli rzeczywiście doszło do przeoczenia lub celowego złamania procedur, mówimy o bardzo poważnym naruszeniu etycznym i prawnym.

Z kolei prawniczka Magdalena Ratajczak dodaje: – Niezależnie od osobistych motywacji stron, prawo do decydowania o własnym rodzicielstwie jest jednym z podstawowych praw człowieka. Każde odstępstwo od tej zasady musi być rozpatrywane z najwyższą starannością.

Co dalej?

Na chwilę obecną nie wiadomo, czy pozew został już formalnie złożony. Prawnicy mężczyzny mają rozważać różne scenariusze działania, w tym próbę mediacji z kliniką oraz byłą partnerką. Jednak jeśli dojdzie do postępowania sądowego, może ono mieć długofalowe konsekwencje nie tylko dla stron postępowania, ale również dla całego sektora medycyny rozrodu w Polsce.

Sprawa będzie z pewnością szeroko komentowana w mediach oraz środowiskach prawniczych i medycznych. Może również stać się impulsem do zmiany ustawy o leczeniu niepłodności oraz zaostrzenia kontroli nad klinikami wykonującymi procedury in vitro.

Podsumowanie

Ewentualny pierwszy pozew dotyczący nieuprawnionego użycia zarodka bez zgody ojca może okazać się przełomowy dla polskiego systemu prawnego. To nie tylko indywidualna tragedia lub konflikt byłych partnerów – to również temat o wymiarze społecznym, prawnym i moralnym. W czasach dynamicznego rozwoju technologii medycznych, pytania o granice etyki, zgody i odpowiedzialności stają się coraz bardziej palące. Polska być może właśnie staje przed koniecznością zmierzenia się z jednym z najtrudniejszych dylematów bioetycznych XXI wieku.

—